ဓညစံ
ယဥ္ေက်းမႈ အထြတ္အထိပ္ကိုေရာက္ခဲ့သည့္ ေဝသာလီ၌ ေတးဂီတအေနျဖင့္ မည္မၽွထြန္းကားခဲ့သည္ကို ခန္႔မွန္းရန္ ခက္ခဲမည္ မဟုတ္ပါေပ။ ေႏွာင္းေခတ္မ်ား၌ေတြ႕ရသည့္ရခိုင္ေတးဂီတတို႔သည္ ေဝသာလီမွ ဆင္းသက္လာခဲ့သည့္အတြက္ ဤလက္လွမ္းမီေသာေတးဂီတမ်ားကို ေလ့လာလိုက္လၽွင္ပင္ ေဝသာလီကိုခန္႔မွန္းႏိုင္ေပလိမ့္မည္။ ၎ျပင္ ကဝိဂႏၶက်မ္း၊ တူရိယာက်မ္းတို႔ႏွင့္ ရာဇဝင္မွတ္တမ္းမ်ား၌ေတြ႕ရသည့္ ပၪၥဂၤတူရိယာ တီးမႈတ္ကခုန္ျခင္းမ်ားႏွင့္ ပြဲလမ္းသဘင္ခင္းက်င္းမႈမ်ားသည္လည္း ေဝသာလီ၏ေတးဂီတကိုေပၚလြင္ေစပါလိမ့္မည္။ သို႔ေသာ္ သုေတသနလုပ္ရန္ကား မ်ားစြာလိုေနေပေသးသည္။
ေႏွာင္းေခတ္၌ သီဆိုၾကသည့္ ဘြဲ႕၊ ႐ႊဲ႕၊ ဧခ်င္း၊ သာခ်င္း၊ ဇမ္း၊ စကားယင့္၊ ဗ်ာ၊ကပၸ်ာ၊ ပင့္ကူ၊ သံခ်ပ္ႀကီး၊ ငစည္၊ ဒုံး၊ သာစြေလ၊ ဟန္စြေလအစရွိေသာ ရခိုင္ေတးသံတို႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ဒုံးအက၊ ငစည္အက၊ ပင့္ကူအက၊ နဂါးအက၊ ဗိုင္းေတာင္းအက၊တိုးနရားအက၊ ေရွးသူ႐ုပ္ႀကီးမ်ားအက၊ ဆံေတာက္ပိုးအက၊ ရွိန္ဒိုင္းအက၊ ဗုဒၶပူဇနိယအက အစရွိေသာ အကမ်ားသည္လည္းေကာင္း၊ ]]သာေၾကၫွင္းၫွင္း၊ ေအးသီခ်င္းႏွင့္ညံ့ႏုသာခ်င္း၊ ေစာင္းႏွင့္ၫွင္းလၽွင္၊ သံခ်င္းေႏွာျငား၊ ပတၱလားႏွင့္၊ မျခားတူထ၊ တေယာစသည္၊ ေခၚထနာမ၊ သုသိရႏွင့္၊ ပၪၥမည္သာ၊ တူရိယာက၊ ခရာတန္ေကာက္၊ ႏွဲႃပြီ ေျမာက္၍၊အေစာက္ရွည္ျငား၊ ပန္းတလ်ားႏွင့္၊ ပန္းတ်ားပတ္ဝန္း၊ ပတ္ဆိုင္းထမ္းျဖင့္၊ ႀကိဳးတန္းေလၽွာက္လား၊ ကၿခီမ်ားႏွင့္၊ တီးျငား႐ိုက္မည္၊ စည္ငါးမည္တည့္}}ဟု ရာဇဝင္လကၤာ၌ပါရွိသည့္ရခိုင္တူရိယာမ်ိဳးစုံတို႔သည္လည္းေကာင္း ေဝသာလီေတးဂီတကို ေပၚလြင္ေစမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ေဝသာလီ၏ ကဝိဂႏၶက်မ္း၌ ေဖာ္ျပအပ္ေသာ ပ်ိဳ႕၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာ၊ ရတုစသည့္
စပ္ဆိုနည္းတို႔မွာ---
(၁) အသံကြဲလိုက္နည္း၊ (၂) အစငင္ဆိုနည္း၊ (၃) ျပန္ဂဟတ္စပ္ဆိုနည္း၊ (၄) အစျဖဳတ္နည္း၊ (၅) ကိုယ္တြင္းျပည့္စပ္ဆိုနည္း၊ (၆) စပၸါယ္ခ်ီ၊ စပၸါယ္ခ်ဆိုနည္း၊ (၇) ျမင္းဇက္ခြဆိုနည္း၊ (၈) ကန္႔လန္႔ေထြလာဆိုနည္း၊ (၉) ေဇာ္တခိုင္လုံးခ်ဆိုနည္း၊ (၁၀) မိႆကဆိုနည္း၊(၁၁) ဓမၼတာဘြဲ႕ဆိုနည္း၊ (၁၂) သေဘာထမ္းဆိုနည္း၊ (၁၃) သေဝမပါဆိုနည္း၊ (၁၄)ခိုင္ၫြန္႔ခက္ျဖာဆိုနည္း၊ (၁၅) တျပန္ၫွိဆိုနည္း၊ (၁၆)အာသာ၀တီဝတ္ ဆံခ်ဆိုနည္းမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဤကဲ့သို႔ေသာ စပ္ဆိုနည္းမွ ေပၚထြန္းလာသည့္ ရခိုင္ေတးသံတို႔ကို ေစ့စုံစြာသုေတသန လုပ္ရေပဦးမည္။
ရခိုင္ေဒသမွ ေရွးအက်ဆုံးေသာ ႐ႊန္းလိုက္ရတု၊ ဘြဲ႕၊ သာခ်င္း၊ စည္ျခင္းတို႔၏စပ္ပုံစပ္နည္းႏွင့္ သီဆိုပုံ သီဆိုနည္းတို႔မွာ တစ္မူထူးျခားလ်က္ရွိေနေပသည္။ မုတ္သုံေလ႐ိုက္သံ၊ ေရလႈိင္းသံစေသာ အသံတို႔သည္သဘာ၀အေလ်ာက္ ရခိုင္ေတးသံမ်ားကိုျဖစ္ေပၚလာခဲ့ေလသည္ဟူ၍ သိရသည္။ ယင္းေတးသံမ်ားကိုလည္း ေလ့လာရန္မ်ားစြာလိုေပသည္။
ေဝသာလီေခတ္က တေကာင္းသင္းတြဲျပည္သို႔ ခရီးထြက္ခဲ့ေသာ ေဝသာလီ စူလစျႏၵားမင္းအား ကိုယ့္ျပည္ကိုယ့္ေဒသကို ျပန္လြယ္စိမ့္ေသာငွာ တူရိယာအစုံတီးမႈတ္ၿပီး စႏၵရားဘြဲ႕ကိုသီဆိုၾကသည္ဟု ရာဇဝင္မွတ္တမ္းမ်ား၌ ေတြ႕ရသည္။ စႏၵရားဘြဲ႕မွာ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႕ျဖစ္၏။ စႏၵရားမင္းမ်ားႏွင့္ ေဝသာလီကို အမႊမ္းတင္ထားေသာ အဖြဲ႕အႏြဲ႕ျဖစ္သည္။ ေဝသာလီႏွင့္စႏၵရားမင္းမ်ား အေၾကာင္းကို ေရးသားေျပာဆိုလၽွင္ ဤစႏၵရားဘြဲ႕ကိုခ်န္ခဲ့၍ မျဖစ္ေပ။ ထို႔ေၾကာင့္ ေလ့လာႏိုင္ရန္ အနည္းငယ္ ေကာက္ႏုတ္၍တင္ျပလိုက္ပါသည္။
(၁) ထြန္းလင္းၾကက္သေရ၊
လူ႕ျပည္ေက်ာ္ေသာင္း၊
မင္းေကာင္းရာဇာ၊
ေဝသာလီမွာ၊ မင္းျဖစ္လာေရ။ ။
(၂) စၾကာအမြန္၊ လွံပ်ံလည္းရ၊
ဘုန္းေတာ္သံေလ၊ ေဝသာလီမွာ၊
စႏၵရားေလ။ ။
(၃) ဘုန္းအားတက္တိုး၊
အာဏာမိုးေက၊
နန္း႐ိုးစိုင္လာ၊
ေက်ာက္ေလွကားမွာ၊ ကိုးဆက္ေပၚေရ။ ။
ဘြဲ႕ဆိုသံ၊ တူရိယာမ်ိဳးစုံ တီးမႈတ္သံတို႔ျဖင့္ လႊမ္းေနခဲ့ေသာ ေဝသာလီေခတ္ကာလကိုဤသို႔လၽွင္ အစြန္းအစေတြ႕ေနရၿပီ မဟုတ္ပါေလာ။
တူရိယာမ်ိဳးစုံ၊ အဆိုမ်ိဳးစုံ၊ အဖြဲ႕အႏြဲ႕မ်ိဳးစုံျဖင့္ ေဝသာလီေတးဂီတသည္ တစ္ေခတ္ဆန္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ထိုေခတ္ကို ျပန္လည္ေတြ႕ရွိႏိုင္ရန္ အေတာ္ပင္သုေတသနလုပ္ရဦးမည္ျဖစ္သည္။ ယခု ဤစာအုပ္၌ ေရွးအက်ဆုံးျဖစ္ၿပီး ေဝသာလီတြင္ အသုံးမ်ားခဲ့ေသာရခိုင္တူရိယာအေနျဖင့္ ရခိုင္စည္ႏွင့္ႃပြီေခၚသည့္ ေႁပြ-ပေလြအေၾကာင္းကို အနည္းငယ္တင္ျပသြားလိုပါသည္။ သို႔ေသာ္ ဤတူရိယာႏွစ္မ်ိဳးကိုသာ ေဝသာလီ၌ အမ်ားအသုံးျပဳခဲ့သည္ဟု ဆိုလိုျခင္း မဟုတ္ပါေပ။
ရခိုင္စည္
"ကိုးစိတ္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္၊ က်င္သန္တက္ၿပီး၊ စည္ကိုတီး" ဟု ဆိုေလ့ရွိခဲ့ၾကသည္။စူလစျႏၵမင္း ေဝသာလီမွ ပင္လယ္ရပ္ျခားသို႔ ေလွေတာ္မ်ားႏွင့္ ခရီးထြက္ေသာအခါ ကိုးစိတ္ကိုးလံရွိေသာ ေလွေလာင္းႀကီးမ်ားေပၚ၌ က်င္သန္ေခၚ လူသန္မ်ားတက္ၿပီး ေလွာ္ခတ္ရာတြင္ရခိုင္စည္ကို တီးေလသည္။ ေလွေတာ္သံ-ဟန္စြေလကိုလည္း တက္ခတ္သား လူသန္တို႔သီဆိုၾကသည္ဟု သိရသည္။ ရခိုင္စည္ကို စျႏၵားမင္းမ်ားလက္ထက္မ်ားစြာ အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္ဟု သိရသည္။ စည္ေတာ္႐ြန္းခဲ့သည့္ေတာင္ကို စည္ႀကီးေတာင္ဟု ယေန႔တိုင္ ေခၚေဝၚ
လ်က္ ရွိၾကသည္။
ရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ဒြါရာ၀တီၿမိဳ႕က ဒသဘာတီက ညီေနာင္တို႔ ပင္လယ္ကမ္းနားေရကစားရာသို႔ ေမ်ာပါလာေသာ ကကၠဋပုစြန္လက္မကို ဗဟိုစည္ၾကက္လုပ္၍ ေျမႇာက္စည္ျပဳထားခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။ ထိုအခါမွစ၍ စည္တူရိယာေပၚလာသည့္ သေဘာပင္ ျဖစ္သည္။အဓိပၸာယ္မွာ စည္တူရိယာကို ဒြါရာ၀တီ-ေဝသာလီတို႔၌ စတင္အသုံးျပဳခဲ့သည္ဟု ဆိုလိုသည္။
စည္တိူရိယာကို မ်ားေသာအားျဖင့္ ပိေတာက္သားႏွင့္လုပ္သည္။ တစ္ဖက္တြင္ႏြားသားေရ၊ တစ္ဖက္တြင္ ဆိတ္သားေရကို ၾကက္ရေပသည္။ ဆိတ္သားေရၾကက္သည့္ဘက္ကို "ေစာင္"ဘက္လို႔ေခၚၿပီး ႏြားသားေရ ၾကက္သည့္ဘက္ကို "ၿဗိန္း" ဘက္လို႔ ေခၚသည္။အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ "ၿဗိန္း"ဘက္လို႔မေခၚဘဲ }ႁဂြမ္း}လို႔ ေခၚသည္။ ေစာင္ဘက္ကို အျခင္းေဖာ္သည့္ဘက္ဟုေခၚၿပီး ၿဗိန္းဘက္ကို အသံလိုက္ေသာဘက္လို႔ ေခၚသည္။ စည္တီးသည့္အခါ ရခိုင္အသံ ]ေစာင္-ၿဗိန္း}ဆိုေသာ အသံမ်ိဳးထြက္လာေလသည္။ တစ္စုံတစ္ခု ေကာင္းမႈကုသိုလ္ျပဳသည့္အခါ ယင္းေကာင္းမႈႏွင့္ပတ္သက္သည့္ တီးလုံးတီးကြက္မ်ိဳးမ်ားကို တီးရသည္။ေစာင္ဘက္ကို လက္ႏွင့္အျခင္းေဖာ္ၿပီးလၽွင္ ၿဗိန္းဘက္ကို ဆင္စြယ္ေခၚသည့္ တုတ္ႏွင့္တီးရသည္။ မဂၤလာရွိေသာ အမႈကိစၥတို႔မွာ တီးမည္ဆိုလၽွင္ စည္တို႔၏ထုံးစံအတိုင္း အဝတ္ဝတ္ေပးရသည္။ ဤသို႔ ဝတ္စားဆင္ယင္မႈတြင္ အမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ ႏွစ္မ်ိဳး သုံးမ်ိဳးရွိသည္။စည္ဝတ္ခါးပုံႀကိဳး၊ ရင္သိုင္း၊ သဘင္တြဲအစရွိသည့္ အဝတ္အစားမ်ားကို ဝတ္ဆင္ရသည္။
ရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတို႔သည္ ေအာက္ပါစည္မ်ားကို အသုံးျပဳ ခဲ့ၾကသည္ဟု ေတြ႕ရသည္။
၁။ ေျမာက္စည္ (ဗဟိုစည္)
၂။ သံလြင္စည္
၃။ မု႐ိုးစည္ (စည္ေျဗာ)
၄။ စည္ပုတ္
၅။ စည္ႀကီး (႐ြန္းစည္)
၆။ ဒုံမင္း
၇။ စည္ပန္းေတာင္း
၈။ စည္ဝမ္း
၉။ ပတ္သာ (ပတ္မ)
၁၀။ တစ္ဖက္စည္
၁၁။ ပန္းတ်ား (ပန္းတ်င္း)
၁၂။ ပတ္စည္ (က်င္စည္)
၁၃။ စည္ေခ်
စည္ျခင္း
စည္ျခင္းကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္၍တီးရသည္။
ပဏာမစည္သံ
အစရွိသျဖင့္ တီးရသည္။
ရခိုင္ပေလြ(ႃပြီ)တူရိယာ
သုသိရေခၚ အေခါင္းရွိေသာ တူရိယာ (၈)မ်ိဳးကို ရခိုင္မဟာရာဇဝင္ႀကီး၌ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
၁။ ဒူေလာင္း
၂။ ခရာေကာက္
၃။ ခရာႁမြာ၊
၄။ လက္တံရွည္
၅။ ႏွဲး
၆။ ႃပြီ ဆိုေသာ ပလြီ
၇။ ခ႐ုသင္း
၈။ ဖက္လိပ္ဆိုေသာ ၿခီေခါင္း။
အစရွိသျဖင့္ ျဖစ္သည္။ "ေဘာ" ဟူေသာ မႈတ္ရသည့္ တူရိယာအေၾကာင္းကိုလည္းရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ေတြ႕ရသည္။
ယခုအခါ အသုံးျပဳလ်က္ ရွိေနေသးေသာ ရခိုင္႐ိုးရာႃပြီမ်ားကို သုေတသီတစ္ဦး ကေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
၁။ ေတာင္ၿပြီ
အလ်ားတစ္ေတာင္ခန္႔ရွိ၍ ဖေယာင္းအဆို႔ႏွင့္ ပေလြရွည္ကို ေတာင္ႃပြီဟု ေခၚသည္။
၂။ ႃပြီေခါင္း
ဖေယာင္းအဆို႔ မပါဘဲ ႏႈတ္ခမ္းႏွင့္ ေလခ်ိန္၍ မႈတ္ရေသာ ပေလြကို ႃပြီေခါင္းဟု ေခၚသည္။
၃။ ႃပြီျပား
သစ္သားအဆို႔ႏွင့္ ကုလားပေလြကဲ့သို႔ မႈတ္ရာမွ ျပားေနေသာ ပေလြကို ႃပြီျပားဟု ေခၚသည္။
၄။ သံၫွင္းႃပြီ
သံၫွင္းႃပြီ (ေခၚ) စၫွင္းႃပြီ (ေခၚ) အသီးႃပြီမွာ ေငြျပား၊ လၽွာႏွင့္ မႈတ္ရာမွအဆစ္အပိတ္ျဖစ္၍ ေဘးမွ မႈတ္ရေသာ ပေလြျဖစ္သည္။ (တခ်ိဳ႕မွာ အေပါက္ (၅)ေပါက္ေဖာက္သည္။)
၅။ ထြာၿပြီ
အရွည္ဆုံး တစ္ထြာ ပေလြတိုမ်ိဳးျဖစ္၍ အေပါက္ (၃)ေပါက္ ရွိသည္။ စသည္မ်ားကို အခ်ိန္အခါကာလ၊ ေနရာ၊ ပြဲလမ္းသဘင္၊ အခင္းအက်င္း၊ အျဖစ္အပ်က္၊ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို လိုက္၍ တီးရသကဲ့သို႔ ပေလြကိုလည္း သူ႕ေနရာႏွင့္လိုက္ေအာင္ မႈတ္ရ သည္။စည္ျခင္းေဖာ္သကဲ့သို႔ ပေလြကိုလည္း အျခင္းေဖာ္၍ မႈတ္ရသည္။
ဓညစံ
(အထက္ပ္ပါ ေဝသာလီကီက ရခိုငုင္ေတးဂီတီတ ေဆာင္းပါးကို ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈေဝသာ လီေခတ္၊ အမွတ္ ၁၊ ၁၉၆၆ထုတုတ္ စာအုပုပ္တ္တြင္ ေဖာ္ျပဖူးပါသည္)
(စာတည္း)
ရခိုင္ရိုးရာ စည္ေတာ္ (ဓာတ္ပံု - စိုးသိန္႔ေအာင္)
ေႏွာင္းေခတ္၌ သီဆိုၾကသည့္ ဘြဲ႕၊ ႐ႊဲ႕၊ ဧခ်င္း၊ သာခ်င္း၊ ဇမ္း၊ စကားယင့္၊ ဗ်ာ၊ကပၸ်ာ၊ ပင့္ကူ၊ သံခ်ပ္ႀကီး၊ ငစည္၊ ဒုံး၊ သာစြေလ၊ ဟန္စြေလအစရွိေသာ ရခိုင္ေတးသံတို႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ဒုံးအက၊ ငစည္အက၊ ပင့္ကူအက၊ နဂါးအက၊ ဗိုင္းေတာင္းအက၊တိုးနရားအက၊ ေရွးသူ႐ုပ္ႀကီးမ်ားအက၊ ဆံေတာက္ပိုးအက၊ ရွိန္ဒိုင္းအက၊ ဗုဒၶပူဇနိယအက အစရွိေသာ အကမ်ားသည္လည္းေကာင္း၊ ]]သာေၾကၫွင္းၫွင္း၊ ေအးသီခ်င္းႏွင့္ညံ့ႏုသာခ်င္း၊ ေစာင္းႏွင့္ၫွင္းလၽွင္၊ သံခ်င္းေႏွာျငား၊ ပတၱလားႏွင့္၊ မျခားတူထ၊ တေယာစသည္၊ ေခၚထနာမ၊ သုသိရႏွင့္၊ ပၪၥမည္သာ၊ တူရိယာက၊ ခရာတန္ေကာက္၊ ႏွဲႃပြီ ေျမာက္၍၊အေစာက္ရွည္ျငား၊ ပန္းတလ်ားႏွင့္၊ ပန္းတ်ားပတ္ဝန္း၊ ပတ္ဆိုင္းထမ္းျဖင့္၊ ႀကိဳးတန္းေလၽွာက္လား၊ ကၿခီမ်ားႏွင့္၊ တီးျငား႐ိုက္မည္၊ စည္ငါးမည္တည့္}}ဟု ရာဇဝင္လကၤာ၌ပါရွိသည့္ရခိုင္တူရိယာမ်ိဳးစုံတို႔သည္လည္းေကာင္း ေဝသာလီေတးဂီတကို ေပၚလြင္ေစမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ေဝသာလီ၏ ကဝိဂႏၶက်မ္း၌ ေဖာ္ျပအပ္ေသာ ပ်ိဳ႕၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာ၊ ရတုစသည့္
စပ္ဆိုနည္းတို႔မွာ---
(၁) အသံကြဲလိုက္နည္း၊ (၂) အစငင္ဆိုနည္း၊ (၃) ျပန္ဂဟတ္စပ္ဆိုနည္း၊ (၄) အစျဖဳတ္နည္း၊ (၅) ကိုယ္တြင္းျပည့္စပ္ဆိုနည္း၊ (၆) စပၸါယ္ခ်ီ၊ စပၸါယ္ခ်ဆိုနည္း၊ (၇) ျမင္းဇက္ခြဆိုနည္း၊ (၈) ကန္႔လန္႔ေထြလာဆိုနည္း၊ (၉) ေဇာ္တခိုင္လုံးခ်ဆိုနည္း၊ (၁၀) မိႆကဆိုနည္း၊(၁၁) ဓမၼတာဘြဲ႕ဆိုနည္း၊ (၁၂) သေဘာထမ္းဆိုနည္း၊ (၁၃) သေဝမပါဆိုနည္း၊ (၁၄)ခိုင္ၫြန္႔ခက္ျဖာဆိုနည္း၊ (၁၅) တျပန္ၫွိဆိုနည္း၊ (၁၆)အာသာ၀တီဝတ္ ဆံခ်ဆိုနည္းမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဤကဲ့သို႔ေသာ စပ္ဆိုနည္းမွ ေပၚထြန္းလာသည့္ ရခိုင္ေတးသံတို႔ကို ေစ့စုံစြာသုေတသန လုပ္ရေပဦးမည္။
ရခိုင္ေဒသမွ ေရွးအက်ဆုံးေသာ ႐ႊန္းလိုက္ရတု၊ ဘြဲ႕၊ သာခ်င္း၊ စည္ျခင္းတို႔၏စပ္ပုံစပ္နည္းႏွင့္ သီဆိုပုံ သီဆိုနည္းတို႔မွာ တစ္မူထူးျခားလ်က္ရွိေနေပသည္။ မုတ္သုံေလ႐ိုက္သံ၊ ေရလႈိင္းသံစေသာ အသံတို႔သည္သဘာ၀အေလ်ာက္ ရခိုင္ေတးသံမ်ားကိုျဖစ္ေပၚလာခဲ့ေလသည္ဟူ၍ သိရသည္။ ယင္းေတးသံမ်ားကိုလည္း ေလ့လာရန္မ်ားစြာလိုေပသည္။
ေဝသာလီေခတ္က တေကာင္းသင္းတြဲျပည္သို႔ ခရီးထြက္ခဲ့ေသာ ေဝသာလီ စူလစျႏၵားမင္းအား ကိုယ့္ျပည္ကိုယ့္ေဒသကို ျပန္လြယ္စိမ့္ေသာငွာ တူရိယာအစုံတီးမႈတ္ၿပီး စႏၵရားဘြဲ႕ကိုသီဆိုၾကသည္ဟု ရာဇဝင္မွတ္တမ္းမ်ား၌ ေတြ႕ရသည္။ စႏၵရားဘြဲ႕မွာ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႕ျဖစ္၏။ စႏၵရားမင္းမ်ားႏွင့္ ေဝသာလီကို အမႊမ္းတင္ထားေသာ အဖြဲ႕အႏြဲ႕ျဖစ္သည္။ ေဝသာလီႏွင့္စႏၵရားမင္းမ်ား အေၾကာင္းကို ေရးသားေျပာဆိုလၽွင္ ဤစႏၵရားဘြဲ႕ကိုခ်န္ခဲ့၍ မျဖစ္ေပ။ ထို႔ေၾကာင့္ ေလ့လာႏိုင္ရန္ အနည္းငယ္ ေကာက္ႏုတ္၍တင္ျပလိုက္ပါသည္။
(၁) ထြန္းလင္းၾကက္သေရ၊
လူ႕ျပည္ေက်ာ္ေသာင္း၊
မင္းေကာင္းရာဇာ၊
ေဝသာလီမွာ၊ မင္းျဖစ္လာေရ။ ။
(၂) စၾကာအမြန္၊ လွံပ်ံလည္းရ၊
ဘုန္းေတာ္သံေလ၊ ေဝသာလီမွာ၊
စႏၵရားေလ။ ။
(၃) ဘုန္းအားတက္တိုး၊
အာဏာမိုးေက၊
နန္း႐ိုးစိုင္လာ၊
ေက်ာက္ေလွကားမွာ၊ ကိုးဆက္ေပၚေရ။ ။
ဘြဲ႕ဆိုသံ၊ တူရိယာမ်ိဳးစုံ တီးမႈတ္သံတို႔ျဖင့္ လႊမ္းေနခဲ့ေသာ ေဝသာလီေခတ္ကာလကိုဤသို႔လၽွင္ အစြန္းအစေတြ႕ေနရၿပီ မဟုတ္ပါေလာ။
တူရိယာမ်ိဳးစုံ၊ အဆိုမ်ိဳးစုံ၊ အဖြဲ႕အႏြဲ႕မ်ိဳးစုံျဖင့္ ေဝသာလီေတးဂီတသည္ တစ္ေခတ္ဆန္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ထိုေခတ္ကို ျပန္လည္ေတြ႕ရွိႏိုင္ရန္ အေတာ္ပင္သုေတသနလုပ္ရဦးမည္ျဖစ္သည္။ ယခု ဤစာအုပ္၌ ေရွးအက်ဆုံးျဖစ္ၿပီး ေဝသာလီတြင္ အသုံးမ်ားခဲ့ေသာရခိုင္တူရိယာအေနျဖင့္ ရခိုင္စည္ႏွင့္ႃပြီေခၚသည့္ ေႁပြ-ပေလြအေၾကာင္းကို အနည္းငယ္တင္ျပသြားလိုပါသည္။ သို႔ေသာ္ ဤတူရိယာႏွစ္မ်ိဳးကိုသာ ေဝသာလီ၌ အမ်ားအသုံးျပဳခဲ့သည္ဟု ဆိုလိုျခင္း မဟုတ္ပါေပ။
ရခိုင္စည္
"ကိုးစိတ္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္၊ က်င္သန္တက္ၿပီး၊ စည္ကိုတီး" ဟု ဆိုေလ့ရွိခဲ့ၾကသည္။စူလစျႏၵမင္း ေဝသာလီမွ ပင္လယ္ရပ္ျခားသို႔ ေလွေတာ္မ်ားႏွင့္ ခရီးထြက္ေသာအခါ ကိုးစိတ္ကိုးလံရွိေသာ ေလွေလာင္းႀကီးမ်ားေပၚ၌ က်င္သန္ေခၚ လူသန္မ်ားတက္ၿပီး ေလွာ္ခတ္ရာတြင္ရခိုင္စည္ကို တီးေလသည္။ ေလွေတာ္သံ-ဟန္စြေလကိုလည္း တက္ခတ္သား လူသန္တို႔သီဆိုၾကသည္ဟု သိရသည္။ ရခိုင္စည္ကို စျႏၵားမင္းမ်ားလက္ထက္မ်ားစြာ အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္ဟု သိရသည္။ စည္ေတာ္႐ြန္းခဲ့သည့္ေတာင္ကို စည္ႀကီးေတာင္ဟု ယေန႔တိုင္ ေခၚေဝၚ
လ်က္ ရွိၾကသည္။
ရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ဒြါရာ၀တီၿမိဳ႕က ဒသဘာတီက ညီေနာင္တို႔ ပင္လယ္ကမ္းနားေရကစားရာသို႔ ေမ်ာပါလာေသာ ကကၠဋပုစြန္လက္မကို ဗဟိုစည္ၾကက္လုပ္၍ ေျမႇာက္စည္ျပဳထားခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။ ထိုအခါမွစ၍ စည္တူရိယာေပၚလာသည့္ သေဘာပင္ ျဖစ္သည္။အဓိပၸာယ္မွာ စည္တူရိယာကို ဒြါရာ၀တီ-ေဝသာလီတို႔၌ စတင္အသုံးျပဳခဲ့သည္ဟု ဆိုလိုသည္။
စည္တိူရိယာကို မ်ားေသာအားျဖင့္ ပိေတာက္သားႏွင့္လုပ္သည္။ တစ္ဖက္တြင္ႏြားသားေရ၊ တစ္ဖက္တြင္ ဆိတ္သားေရကို ၾကက္ရေပသည္။ ဆိတ္သားေရၾကက္သည့္ဘက္ကို "ေစာင္"ဘက္လို႔ေခၚၿပီး ႏြားသားေရ ၾကက္သည့္ဘက္ကို "ၿဗိန္း" ဘက္လို႔ ေခၚသည္။အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ "ၿဗိန္း"ဘက္လို႔မေခၚဘဲ }ႁဂြမ္း}လို႔ ေခၚသည္။ ေစာင္ဘက္ကို အျခင္းေဖာ္သည့္ဘက္ဟုေခၚၿပီး ၿဗိန္းဘက္ကို အသံလိုက္ေသာဘက္လို႔ ေခၚသည္။ စည္တီးသည့္အခါ ရခိုင္အသံ ]ေစာင္-ၿဗိန္း}ဆိုေသာ အသံမ်ိဳးထြက္လာေလသည္။ တစ္စုံတစ္ခု ေကာင္းမႈကုသိုလ္ျပဳသည့္အခါ ယင္းေကာင္းမႈႏွင့္ပတ္သက္သည့္ တီးလုံးတီးကြက္မ်ိဳးမ်ားကို တီးရသည္။ေစာင္ဘက္ကို လက္ႏွင့္အျခင္းေဖာ္ၿပီးလၽွင္ ၿဗိန္းဘက္ကို ဆင္စြယ္ေခၚသည့္ တုတ္ႏွင့္တီးရသည္။ မဂၤလာရွိေသာ အမႈကိစၥတို႔မွာ တီးမည္ဆိုလၽွင္ စည္တို႔၏ထုံးစံအတိုင္း အဝတ္ဝတ္ေပးရသည္။ ဤသို႔ ဝတ္စားဆင္ယင္မႈတြင္ အမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ ႏွစ္မ်ိဳး သုံးမ်ိဳးရွိသည္။စည္ဝတ္ခါးပုံႀကိဳး၊ ရင္သိုင္း၊ သဘင္တြဲအစရွိသည့္ အဝတ္အစားမ်ားကို ဝတ္ဆင္ရသည္။
ရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတို႔သည္ ေအာက္ပါစည္မ်ားကို အသုံးျပဳ ခဲ့ၾကသည္ဟု ေတြ႕ရသည္။
၁။ ေျမာက္စည္ (ဗဟိုစည္)
၂။ သံလြင္စည္
၃။ မု႐ိုးစည္ (စည္ေျဗာ)
၄။ စည္ပုတ္
၅။ စည္ႀကီး (႐ြန္းစည္)
၆။ ဒုံမင္း
၇။ စည္ပန္းေတာင္း
၈။ စည္ဝမ္း
၉။ ပတ္သာ (ပတ္မ)
၁၀။ တစ္ဖက္စည္
၁၁။ ပန္းတ်ား (ပန္းတ်င္း)
၁၂။ ပတ္စည္ (က်င္စည္)
၁၃။ စည္ေခ်
စည္ျခင္း
စည္ျခင္းကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္၍တီးရသည္။
ပဏာမစည္သံ
အစရွိသျဖင့္ တီးရသည္။
သုသိရေခၚ အေခါင္းရွိေသာ တူရိယာ (၈)မ်ိဳးကို ရခိုင္မဟာရာဇဝင္ႀကီး၌ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
၁။ ဒူေလာင္း
၂။ ခရာေကာက္
၃။ ခရာႁမြာ၊
၄။ လက္တံရွည္
၅။ ႏွဲး
၆။ ႃပြီ ဆိုေသာ ပလြီ
၇။ ခ႐ုသင္း
၈။ ဖက္လိပ္ဆိုေသာ ၿခီေခါင္း။
အစရွိသျဖင့္ ျဖစ္သည္။ "ေဘာ" ဟူေသာ မႈတ္ရသည့္ တူရိယာအေၾကာင္းကိုလည္းရာဇဝင္မွတ္တမ္းတို႔၌ ေတြ႕ရသည္။
ယခုအခါ အသုံးျပဳလ်က္ ရွိေနေသးေသာ ရခိုင္႐ိုးရာႃပြီမ်ားကို သုေတသီတစ္ဦး ကေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
၁။ ေတာင္ၿပြီ
အလ်ားတစ္ေတာင္ခန္႔ရွိ၍ ဖေယာင္းအဆို႔ႏွင့္ ပေလြရွည္ကို ေတာင္ႃပြီဟု ေခၚသည္။
၂။ ႃပြီေခါင္း
ဖေယာင္းအဆို႔ မပါဘဲ ႏႈတ္ခမ္းႏွင့္ ေလခ်ိန္၍ မႈတ္ရေသာ ပေလြကို ႃပြီေခါင္းဟု ေခၚသည္။
၃။ ႃပြီျပား
သစ္သားအဆို႔ႏွင့္ ကုလားပေလြကဲ့သို႔ မႈတ္ရာမွ ျပားေနေသာ ပေလြကို ႃပြီျပားဟု ေခၚသည္။
၄။ သံၫွင္းႃပြီ
သံၫွင္းႃပြီ (ေခၚ) စၫွင္းႃပြီ (ေခၚ) အသီးႃပြီမွာ ေငြျပား၊ လၽွာႏွင့္ မႈတ္ရာမွအဆစ္အပိတ္ျဖစ္၍ ေဘးမွ မႈတ္ရေသာ ပေလြျဖစ္သည္။ (တခ်ိဳ႕မွာ အေပါက္ (၅)ေပါက္ေဖာက္သည္။)
၅။ ထြာၿပြီ
အရွည္ဆုံး တစ္ထြာ ပေလြတိုမ်ိဳးျဖစ္၍ အေပါက္ (၃)ေပါက္ ရွိသည္။ စသည္မ်ားကို အခ်ိန္အခါကာလ၊ ေနရာ၊ ပြဲလမ္းသဘင္၊ အခင္းအက်င္း၊ အျဖစ္အပ်က္၊ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို လိုက္၍ တီးရသကဲ့သို႔ ပေလြကိုလည္း သူ႕ေနရာႏွင့္လိုက္ေအာင္ မႈတ္ရ သည္။စည္ျခင္းေဖာ္သကဲ့သို႔ ပေလြကိုလည္း အျခင္းေဖာ္၍ မႈတ္ရသည္။
ဓညစံ
(အထက္ပ္ပါ ေဝသာလီကီက ရခိုငုင္ေတးဂီတီတ ေဆာင္းပါးကို ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈေဝသာ လီေခတ္၊ အမွတ္ ၁၊ ၁၉၆၆ထုတုတ္ စာအုပုပ္တ္တြင္ ေဖာ္ျပဖူးပါသည္)
(စာတည္း)
0 comments:
Post a Comment
မွတ္ခ်က္ေတြကို ေဖာ္ျပရန္ ခဏေလးေစာင့္ၾကပါ။